آستانه حضرت عبدالعظیم،
انتهای بلوار آرامگاه در شهر ری استان تهران قرارگرفته است. قدیمی ترین
کتیبه موجود در بنا بر سردر شمالی گنبدخانه حضرت عبدالعظیم می باشد که در
آن نام مجد الملک براوستانی، از بزرگان دوره سلجوقیان آمده.
قدیمی ترین کتیبه تاریخ
دار بنا بر صندوق مزار و به تاریخ 725 است. یکی از درهای منبت کاری مجموعه، که اکنون در جای اصلی خود نیست، کتیبه ای مورخ به 848 دارد. در منبت
دیگری کتیبه ای منظوم دارد که ماده تاریخ آن در این بیت آمده است: "گر نه
باب الجنت است این در چرا***گشت تاریخش در جنت سرا". در این عبارت، اگر
حرف نون در کلمه "جنت" یک بار به حساب آید، عدد 918 به دست می آید و اگر
به سبب تشدید دوبار محسوب شود، حاصل 968 می شود؛ و مصطفوی تاریخ 918 را
صحیح دانسته است. این در اکنون در خزانه آستانه نگهداری می شود. کتیبه
سردر جنوب غربی صحن امام زاده حمزه به تاریخ 945 است. چندین در خاتم در
مجموعه آستانه مورخ به 1229، 1260، 1268، 1271،1272و 1273 است. کتیبه ضریح حضرت عبدالعظیم حاوی این ماده تاریخ است: "پس از اتمام او مشرق رقم زد
بهر تاریخش***کز ابراهیم ثانی بین دویم کعبه سمی بنیان" که از مصراع دوم،
تاریخ 1289 بدست می آید. یکی از آثار نفیس خزانه آستانه، قرآنی است که
تاریخ 940 دارد.
شجره نامه حضرت عبدالعظیم بر صندوق نفیس روی مرقد بدین صورت آمده است: "عبدالعظیم بن عبدالله بن
علی بن حسن بن زید بن الحسن بن علی بن ابیطالب". او در سال 250 به فرمان
امام علی النقی(ع) برای ترویج دین اسلام و پیشوایی شیعیان از عراق به ری
مهاجرت کرد و پس از وفات در سال 254 یا 255، در باغی بیرون باروی ری به
خاک سپرده شد. بعدها شخصی به نام "عبدالجبار رازی" این باغ را وقف حضرت
کرد؛ و شاید به همین مناسبت، این مدفن را "مسجد الشجره" یا "مشهد الشجره"
نامیده باشند.
در هیچ یک از آثار
جغرافیایی، اشاره ای به این آرامگاه نشده و تنها حمدالله مستوفی در نزهه
القلوب، به وجود مدفن امام زاده حسن و یکی از نوادگان امام موسی کاظم(ع) در شهر ری اشاره کرده که قابل انطباق بر آستانه عبدالعظیم حسنی و امام زاده حمزه است.
حضرت عبدالعظیم بنا بر
روایات محضر سه امام معصوم، امام جواد و امام هادی و امام حسن عسکری علیهم السلام را درک کرده است. او از جمله محدثاتی است که بی واسطه از امامان
معصوم نقل حدیث کرده و چند کتاب به وی منسوب است که معروفترین آنها خطب
امیرالمومنین و یوم و لیله است. در جوار حضرت عبدالعظیم دو امام زاده دیگر به نام های "حمزه" و "طاهر" مدفون اند. معروف است که حضرت عبدالعظیم امام زاده حمزه و مرقد او را به مردم معرفی کرده است.